Hem konuşma hem yazı dilimiz İngilizce sözcüklerin ağır kuşatması altındayken, bu duruma bir de iç tehditlerin eklenmesi özellikle günlük iletişimi içinden çıkılmaz ve katlanılmaz hale getirdi. İngilizce kaynaklı durumlar farklı platformlarda fazlasıyla ele alındı. Dolayısıyla biz radarımızı iç tehditlere çevirdik. İşte en çok karşımıza çıkanlar…
Sağlık uzantılı takdir kalıpları
“Eline sağlık”, uzun yıllar toplumumuzda emeği takdir konusundaki en kullanışlı söz kalıbı olarak görevini layığıyla yaptı. Nadiren “ ayağına sağlık” ifadesi de kullanıldı. Ancak son yıllarda temenniler çığrından çıkarak gereksiz bir çeşitlilik göstermeye başladı. Resmi bilgi olmasa da bu kulvarda ilk aykırı çıkışın “kalemine sağlık” olduğu kabul ediliyor. Üstelik ilk büyük tartışmanın başlangıcını da bu beğeni ifadesi oluşturuyor. “Artık kalem mi kaldı, herkes bilgisayar kullanıyor”cuların bu akıma karşı piyasaya sürdüğü “ klavyene sağlık” kalıbı aynı zamanda takdir camiasının ilk teknolojik jargon kullanımı olarak kabul edilmekte. Bu örneklerin yanında günümüzde sağlık uzantılı pek çok kalıp bulunmakta. “ Emeğine sağlık” ve “yüreğine sağlık” türün en popüler örnekleri. Ayrıca hem dalgıçları, hem ressamları takdir etmek için kullanılan ve çoklu kullanım özelliğiyle diğerlerinden ayrılan “paletine sağlık”, bisiklet dünyasına özgü “ pedaline sağlık”, fotoğrafçılara beğeni sunmak için kullanılan “deklanşörüne sağlık” ile ”kadrajına sağlık”, marjinal örnekler olarak söz dünyasında yerini almış durumda. Sağlık Bakanlığı ise konuyla ilgili sessizliğini koruyor.
Tırnak içinde
Toplumu hızla saran tehlikeli akımlardan biri. Anlatıcı iki elini havaya kaldırarak parmaklarını hafifçe oynatıyor ve kendisini hitap ettiği kitle karşısında üstün bir konuma getirdiğini düşündüğü sihirli kalıbı kullanıyor: “Tırnak içinde …” Konuşma kültürümüzde el, kol hareketlerini kullanma yeterince köklü bir geçmişe sahip olmadığından söz konusu “tırnak içinde” hareketinin yapımı esnasında istenmeyen durumlar ortaya çıkabiliyor. Televizyonlardaki kimi tartışma programlarında konuşmacılar, parmakları kulağa fazla yaklaştırınca tavşan, fazla havaya kaldırınca horon tepen Karadenizli gibi ilginç görünümlere kavuşabiliyor. Akımın öncülerinden biri Nuray Mert. Bu hareket ile ilgili bir standart sağlanması hususundaki çalışmalar ise Türk Standartları Enstitüsü tarafından yürütülüyor.
Ölenin ardından ışıklı uğurlama
“Allah rahmet eylesin”, diyerek ölenleri ebedi istirahatgahlarına uğurladık yıllarca. Ama son dönemde bu veda yetmemeye başladı ve dünyamızdan göçenleri ilginç sözlerle uğurlama furyası patladı. “ Işıklar içinde uyu”, sanat dünyası çıkışlı olduğu tahmin edilen bu ekolün popüler dileklerinin başında geliyor. “Toprağın ışık olsun”, “ışıklar içinde yatsın”, sıkça karşımıza çıkan temenni cümlelerinden. Henüz kullanılmasa da “ışık hızında yerine git”, “varınca ışığı bir açıp kapat ben gittiğini anlarım” sözlerini duyacağımız günler de uzakta değil gibi görünüyor.
Yorucu entelektüel sözcük kullanımı
Son zamanların yorucu gelişmelerinden biri de sosyal bilimcilerin ve gazetecilerin; makalelerinde, televizyon programlarında Osmanlıca, Arapça ve Farsça kelimeler kullanarak girdiği dil repertuarı yarışı. Yaşını başını almış isimlerin bu tarz sözcüklerden sıkça yararlanması nispeten anlaşılabilir. Fakat genç kuşağın da ağırlıklı olarak rüzgar yapmak amacıyla bu tür kelimelere yönelmesi, üstelik kelimeleri yerli yersiz kullanması okurlara ve izleyenlere fazlasıyla çile çektiriyor. Gün geçmiyor ki olağan bir konuşmanın ya da yazının içinde kemmiyet, müstefid, izmihlal, hemhal gibi sözcüklerle bir anda zihnimiz allak bullak olmasın. Bu akımdan söz etmişken sembol kelimelerden ‘mümbit’i de atlamayalım. Günümüzde bu sözcüğü kullanmadan entelektüel dünyada bir yere gelmek imkansız gibi duruyor. Bilmeyenler anlamına sözlükten bakıversin.
Ve diğerleri…
Özellikle konuşma dilinde, şaşkınlık yaratan bir cümlenin ardından “dermişim” kullanma modası kaybolmuş gibi görünse de bu akımın hortlama ihtimali Demokles’in kılıcı gibi başımızın üstünde duruyor. Karşılıklı olarak birbirini gaza getirerek “aynen öyle” diyenler şimdilik büyük tehdit gibi görünmese de sinirimize dokunacakları günler hiç de uzakta değil. Televizyon programlarında mutlaka, “ büyük fotoğrafı görmek lazım” diyen yorumcular, “ şu şahsın bu açıklamasını nasıl okumalıyız? “ şeklinde soru soran spikerler, gözümüz sizin de üzerinizde. “ Bir an yükseldim” ve “sesli düşünüyorum” da son dönemin asap bozucu ifadelerinden. İngilizceden biri bir çeviri olan ve genelde güneş battıktan sonra anlamına geldiği sanılan “günün sonunda” da bu listede kendisine rahatlıkla yer bulabilir.
Satır başlarıyla dilimizi saran iç tehditlerin bazılarını sıraladık. Umarız bu yazıyı keyifle okudunuz. Eğer öyleyse eşinize dostunuza “çok keyifli bir yazı” diye yollamayın. Sizi de buluruz.